Benodigdheden: een stofkapje, een duikbril, een overall, houtskool, kleurstof en een grote zak meel. Nee, het betreft niet de ingrediënten voor een spannend recept van Jamie Oliver, en we gaan ook niet klussen. Genoemde voorwerpen zijn essentieel voor het vieren van carnaval in de havenplaats Galaxidi. De inwoners van het aan de noordelijke kust van de Golf van Korinthe gelegen vissersplaats, pakken net als Christo hun huizen in. Niet uit kunstzinnigheid, maar om deze te beschermen tegen de Alevromoutzouroma, of te wel: de meeloorlog.

Deze meeloorlog vindt plaats op “Schone Maandag” : Kathara Deftera. Op deze laatste carnavalsdag die de veertig dagen durende vastenperiode inluidt ("Sarakosti" genoemd) lijkt Galaxidi inderdaad in staat van oorlog. Gezichten worden beschilderd met houtskool en beschermt met een stofkap voor de mond en een duikbril voor de ogen. Gewapend met een zak meel welke is gemengd met de kleurstof trekt men in optocht naar de haven. Hier leeft men zich uit in het elkaar besmeuren met het meel, aangemoedigd door toeschouwers die vanaf een veilige afstand toekijken.

Γαλαξίδι αλευρομουτζούρωμα - galaksidi greece flour war 2015

Het Griekse carnaval (Apokries) duurt overigens niet net als bij ons vier dagen, eindigend op Aswoensdag, maar drie weken. Voor een meer Brabants carnaval kan men aan de overkant van de golf van Korinthe, in Patras terecht. Deze havenplaats is een echte carnavalsstad met optochten en feesten.

Ook het eiland Skyros kent een bijzonder gebruik met carnaval: de mannen dossen zich uit in namaak berenvellen en versieren zich met geitenbellen. Over het hoofd wordt een velletje van een doodgeboren geitje gedragen. De dames doffen zich op in traditionele Skiriotische kledij en dansen al wuivend met een zakdoekje achter hun mannen aan. Dit gebruik is gebaseerd op een legende: het verhaal gaat dat een boer op een dag zijn gehele kudde schapen en geiten dood aantrof. Als teken van rouw kleedde hij zich op bovengenoemde wijze en liep zo door zijn dorp.  

Skyros: carnaval

Een ander merkwaardig gebruik rond Pasen, de belangrijkste feestdag op de Grieks Orthodoxe kalender vindt plaats op Kerkyra (Corfu). In de gelijknamige hoofdstad worden grote, met water gevulde aardewerken kruiken uit de vensters en vanaf balkons naar beneden gegooid. Deze traditie vindt kennelijk haar oorsprong in Venetië, waar men zich op gelijksoortige manier van oude voorwerpen ontdeed om een voorspoedig nieuwjaar af te dwingen. Kerkyra is ook “the place to be” als men wil genieten van een grootse viering van het Paasfeest.

Zoals gezegd is Pasen het belangrijkste kerkelijke feest in Griekenland en het overgrote deel (ruim 95%) van de bevolking is Grieks Orthodox.

In tegenstelling tot de meeloorlog in Galaxidi, wordt de laatste carnavalsdag in grote delen van Griekenland op een meer gangbare manier afgesloten: men gaat picknicken en vliegeren. Zich nog even tegoed doen aan de lekkernijen uit de Griekse keuken, voordat hat vasten begint. Een groot deel van de Grieken vast nog echt, vooral de eerste week. Daarna vast men nog twee dagen per week: woensdag en vrijdag. In de laatste week voor Pasen (Megáli Evdomáda ) begint men aan de vele voorbereidingen die met de viering gepaard gaan. Huizen worden schoongemaakt en gewit, soms ook de voegen van de stenen straatjes in de dorpen. De tegels kunnen dan ook nog worden voorzien van versieringen zoals bloemmotieven en dolfijnen. In de keukens worden de traditionele paasbroden gebakken en de eieren rood geverfd. Dat laatste gebeurt op Witte Donderdag (Megáli Pémpti ) het rood staat symbool voor het bloed van Christus, deze eieren worden overigens niet gegeten maar bewaard tot de Paasnacht.

Op Goede Vrijdag (Megáli Paraskeví) draagt men in processie de Epitafios rond: dit is een geborduurde en met bloemen versierde afbeelding van de graflegging van Christus. Deze wordt daarna in de kerk tentoongesteld en er worden treurzangen gezongen. De sfeer op Paaszaterdagavond (Megálo Sávvato) laat zich nog het beste omschrijven als de Kerstnacht bij ons. De kerken zijn tjokvol mensen en om 24.00 uur dooft men de verlichting. De priester (Papas) ontsteekt het licht als symbool van de wederopstanding van Christus en steekt hiermee de Lambada (versierde kaars) van de voorste rij gelovigen aan, die op hun beurt het licht verder verspreiden door de kerk .Vervolgens verkondigd de priester: Christós Anésti, gevolgd door de gemeente: Alithós Anésti, wat betekent: Christus is opgestaan, Waarachtig Hij is Opgestaan! De parochianen proberen de aangestoken Lambada brandend thuis te krijgen. Bij thuiskomst is het goedgebruik om een zwart kruis boven de voordeur te branden en hiermee voorspoed voor het nieuwe jaar af te dwingen.

                                                                                                                                                                     Ook de roodgeschilderde eieren worden hiertoe gebruikt: met het eierentikken is het de bedoeling dat ze heel blijven, dat zou heel veel geluk brengen. Thuisgekomen is het ook hoogste tijd voor de Majeritsa:de traditionele ingewandensoep. Voor de Grieken die aan het vasten hebben deelgenomen is deze soep het eerste vlees dat zij nuttigen en dus een heuse traktatie. Overigens over smaak valt niet te twisten, en deze soep wordt door vele niet Grieken niet gewaardeerd. Op Kyriakí tou Paschá, Paaszondag, zoekt men elkaar op om in elkaars gezelschap een lammetje te roosteren .

Heeft u zich wel eens afgevraagd hoe het mogelijk is dat Orthodox Pasen meestal op een andere datum valt dan het Westerse Paasfeest? Bij het plannen van het jaarlijkse Grieks Feest voor de Vereniging moeten we met beide datums rekening houden.Voor het schrijven van deze column ben ik op zoek gegaan naar een eenvoudige uitleg voor dit fenomeen. Mocht u daar belangstelling voor hebben, leest u dan gerust verder, ik wens u alvast heerlijke Paasdagen, of in het Grieks: Kaló Páscha!

Aanvankelijk werd Pasen door de Christenen op dezelfde dag gevierd als het Joodse Pesach. Op het Concili van Nicaea in 325 werd besloten een eigen berekening voor de datum van het feest te gaan hanteren.Bij de berekening van de datum wordt uitgegaan van de eerste zondag na de eerste volle maan in de lente. Hierbij werd uitgegaan van vereenvoudigde berekeningen van de bewegingen van de hemellichamen: de gemiddelde posities van zon en maan in circelvormige banen bij een vaste snelheid. Sinds het jaar 532 werden de paastabellen van Dionysius Exiguus toegepast en liggen de datums voor het Paasfeest vast. Reeds in de middeleeuwen bemerkte men dat de berekende datums af begonnen te wijken van de werkelijke stand van de hemellichamen. De invoering van de Gregoriaanse kalender door Paus Gregorius XIII in 1582 moest de oplossing bieden om een en ander weer in overeenstemming te brengen. De Orthodoxe kerken hebben deze wijziging echter niet doorgevoerd en hanteren nog de door Julius Caesar in 46 voor Christus ingestelde Juliaanse kalender. Deze kalender heeft dus een onnauwkeurigheid waardoor het kalenderjaar steeds verder gaat afwijken van het omloopjaar van de Aarde. Omdat de Greogriaanse kalender dit corrigeert wijken beide kalenders dus van elkaar af. Op dit moment is het  zo dat per vier jaren gemiddeld één keer Pasen op dezelfde dag gevierd wordt; twee keer met een week verschil, en één keer met ongeveer een maand verschil. Maar doordat de afwijking steeds groter wordt zal het steeds zeldzamer worden dat de beide Paasfeesten samenvallen, en na de 28ste eeuw zal de afwijking zo groot geworden zijn dat het helemaal niet meer voorkomt.

Kerkyra: het werpen van de kruiken

Onderstaand een overzicht van de datums waarop Eerste Paasdag in Griekenland en in Nederland valt tot 2020:

Griekenland:

2013: 5 mei
2014: 20 april
2015: 12 april
2016: 1 mei
2017: 16 april
2018: 8 april
2019: 28 april
2020: 19 april

Nederland:

2013: 31 maart
2014: 20 april
2015: 5 april
2016: 27 maart
2017: 16 april
2018: 1 april
2019: 21 april
2020: 12 april

Het eerstvolgende jaar dat in beide kalenders het Paasfeest op dezelfde zondag valt is dus in 2014.

Voor meer informatie over de berekening van de datum van het paasfeest: wiki/Paas-_en_pinksterdatum

Κυρά Σαρακοστή: de Griekse adventskalender voor Pasen (aanvulling 2017)

Vanaf 1 december wordt in vele huizen het eertse vakje van de adventskalender geopend. Soms bevat deze naar Kerstmis aftellende kalender een chocolaatje, soms een speelgoedje. Ikzelf laat me 24 dagen verrassen door een digitale adventskalender. Echter, in Griekenland is het belangrijkste feest op de Grieks Orthodoxe kerkkalender niet de geboorte van Christus maar zijn wederopstanding: Pasen. Een vrijwel vergeten gebruik is de Griekse Paas/adventskalender: Κυρά Σαρακοστή: “Moedertje Pasen”. Soms gemaakt van papier, soms van stof maar meestal van deeg. “Moedertje Pasen” heeft geen mond: het is immers vastentijd, haar handen zijn in gebed gevouwen. Opmerkelijk is echter: zij heeft 7 voeten. Vanaf de zaterdag na Καθαρά Δευτέρα, de Schone Maandag na carnaval, wordt tot Μεγάλο Σάββατο, Paaszaterdag iedere week een voet geamputeerd. Een voet wordt meegebakken in het traditionele Paasbrood. Diegene die het tijdens het verorberen aantreft, het het gehele jaar geluk. Haar naam herinnert aan de veertig dagen waarin we aftellen naar Pasen.

Update 2018: Pasen op Chios: vuurpijl-oorlog tuseen kerken

Het Paasfeest kent vele gebruiken waarvan vaak de onstaansgechiedenis niet meer te achterhalen valt: neem nu de vuurpijl-oorlog tussen twee parochies in de gemeente Vrodados op het in de noordelijke Egeïsche zee gelegen Chios. Ruim tweehonderd jaar oud is deze lokale traditie waarbij op Paaszaterdag de inwoners van twee parochies met huisgemaakte vuurpijlen proberen de klokkentoren van elkaar parochies te raken. Geheel ongevaarlijk is dit gebruik echter niet: beide kerken en woningen in de directe omgeving worden zwaar beschermd tegen de over en weer afgevuurde vuurpijlen tussen de kerken welke slechts op een slordige vierhonderd meter van elkaar verwijderd zijn. De dapperste gelovigen wonen tijdens dit spektakel, waarbij dit jaar een limiet van 10.000 (!) vuurpijlen is gesteld, een dienst in een van de kerken van de parochies bij.

de vuurpijl-oorlog op Chios: bron: GreekReporter

Op deze column rust copyright:  Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, in enigerlei vorm of wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of enige andere manier. Dit is alleen mogelijk na voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.