Kinderstemmen klinken overal hetzelfde. In het Nederlandse Vessem woonden we tegenover de basisschool. En, wellicht door een speling van het lot, ook op het Griekse Kastellorizo ligt ons huis wederom tegenover de basisschool. Ik hoor de kinderen als ze onder leiding van de gymjuf op het sportplein rondrennen. En ook hier op het eiland is het een komen en gaan van ouders om de kinderen te brengen en te halen.

Kastellorizo heeft al heel lang een eigen basisschool. De huidige Santrapeia Astiki Scholi, de Santrape Gemeenteschool, werd in 1903 geopend. Maar ook daarvoor bestond er al een school, maar daarover is weinig bekend. Het geval wil dat een stel vooruitziende gemeenteraadsleden ruim een eeuw geleden voorzagen, dat in een veranderde wereld meer behoefte was aan meer en beter onderwijs. Ook om vooral het mannelijke deel van de jeugd voor het eiland te behouden. De ambitie was groot en het vijfkoppige gemeentebestuur wendde zich tot een van de rijkste mannen in de diaspora. Katoenhandelaar Loukas Santrape, afkomstig van Kastellorizo en woonachtig in het Egyptische Cairo. Deze man was zo succesvol, dat het verhaal rondgaat dat zijn naam een afgeleide is van het Franse “sans drapeau”, wat zonder vlag betekent. Een referentie naar het privilege dat Santrape ten tijde van de Ottomanen ten deel was gevallen, zijn schip mocht zonder vlag varen.

De kinderloze Santrape liet al snel weten bereid te zijn de bulk van de kosten voor zijn rekening te nemen. Er werd een lokale architect ingehuurd en deze baseerde zijn ontwerp op een tekening van een architect uit Athene in de neo-klassieke stijl die toen erg in zwang was. De nieuwe school opende in november 1903 haar deuren. Loukas Santrape en zijn vrouw hadden een grote toekomst voor ogen voor de school, maar dat is er helaas nooit van gekomen. Een paar jaar later dongen de Jonge Turken naar de macht in het Ottomaanse Rijk en daarmee veranderde de toekomst van Kastellorizo. Vlak voor de Eerste Wereldoorlog hadden de meeste mannen het eiland verlaten.

Gelukkig zijn de inspanningen van Santrape en de gemeentebestuurders van toen niet voor niets geweest. De school bestaat nog steeds. Het eiland beschikt inmiddels niet alleen over basisonderwijs, maar er is ook een school voor voortgezet onderwijs bijgekomen. Kinderen kunnen hier, zoals overal in Griekenland, tot hun 18e naar school.

Het onderwijzend personeel wordt hier “ingevlogen”, zeg maar. In Griekenland wordt gewerkt met een puntensysteem. Net afgestudeerde onderwijzers gaan naar de kleine eilanden en afgelegen plekken op het vasteland, die anders maar moeilijk aan personeel zouden kunnen komen. Voor personeel van politie en kustwacht geldt overigens eenzelfde systeem. Zij komen voor minimaal een jaar naar Kastellorizo. Elk jaar levert punten op. Als ze voldoende punten hebben verzameld, kunnen ze naar hun standplaats van keuze. Zoals voor veel dingen, is het een systeem met voor- en nadelen. Een voordeel is zeker, om even bij het onderwijs te blijven, dat er altijd leerkrachten zijn. Een van de nadelen, is dat je een leerkracht kunt treffen die niet op het eiland wil zijn, zijn tijd uitzit en weer vertrekt. Dat komt de scholieren zeker niet ten goede. En dat is, helaas, wel eens voorgekomen. Maar als we dit systeem overboord zetten, wat dan wel?

Geen school op het eiland is helemaal geen optie. Als basisschoolkinderen naar een ander eiland moeten, dan zullen de ouders meegaan, zo is het idee. Als ouders met hun kinderen wegtrekken, dan haal je de ziel uit het eiland. Kastellorizo is nu nog een jonge, bruisende gemeenschap. Ook in de winter is dit een levendig eiland. Een van de redenen waarom mijn man en ik destijds voor Kastellorizo hebben gekozen. Voor dat onze keuze op Kastellorizo viel hebben we andere plaatsen in Griekenland bekeken. Een van de vragen die we altijd stelden was: “hoe is het leven hier in de winte?”. Een paar plaatsen vielen voor ons af, omdat er in de winter amper mensen woonden. Dat is op Kastellorizo dus niet het geval, ook al kunnen sommige toeristen zich daar niets bij voorstellen.

Terug naar de school. Op een groot plein staat de grote kerk van Sint Konstantinos en Sint Helen. Rechts van de kerk ligt de basisschool met eenzelfde  façade als een van de grote Atheense universiteiten en met een statige trap. Links van de kerk vind je het lyceum. Er zitten rond de vijftig kinderen op school, tussen de 4 en 18 jaar. Die statige trap van de basisschool wordt ook wel de “Bruidstrap” genoemd. Nadat in de kerk een huwelijk is voltrokken, verzamelen alle kerkgangers zich op de trap voor een foto. Een Kastellorizo traditie uit de allereerste dagen nadat het schoolgebouw was voltooid.

In de tijd dat de Santrapeia werd geopend op Horafia, het hoger gelegen deel van het dorp, kwam er ook een schooltje vlak bij de haven. Een soort kleuterschool waar de allerkleinsten van het eiland de beginselen van de taal en het geloof werd bijgebracht. Dit charmante gebouw in de stijl van het eiland ligt achter een grote kerk aan een binnenplaats met cypressen en dadelpalmen. De binnenplaats werd tot aan 1930 ook gebruikt voor concerten en lokale evenementen. Vanaf de Tweede Wereldoorlog raakte het schoolgebouw in onbruik. Totdat het eiland zo’n acht jaar geleden een transitplaats werd voor Syrische vluchtingen. Het schoolgebouw vond een nieuwe bestemming. Vluchtingen konden er terecht voor kleding, schoenen en spullen die ze op hun lange tocht hard nodig hadden. Totdat het in de vroege uren van 1 maart 2016 in vlammen opging. Zulke dingen gebeuren, kun je denken, ware het niet dat al snel bleek dat de brand opzettelijk was gesticht. De brand droeg alle kenmerken van een laffe daad tegen mensen die hun land vanwege een oorlog waren ontvlucht en de vrijwillgers die hen op alle mogelijke manieren probeerden te helpen. De zaak is helaas nooit opgelost.

Τα λέμε,

Elma